Theo tài liệu và thư tịch cổ trung quốc gọi vương quốc của người khơ-me là gì?

Sử sách Trung Quốc gọi Vương quốc của người Khơ-me là gì?

Sử sách Trung Quốc gọi Vương quốc của người Khơ-me là gì ?

A. Chăm-pa.

Nội dung chính

• Sử sách Trung Quốc gọi Vương quốc của người Khơ-me là gì?
• Mục lục
• Tên gọiSửa đổi
• Lịch sửSửa đổi
• Huyền thoại lập quốcSửa đổi
• Hưng thịnhSửa đổi
• Diệt vongSửa đổi
• Mục lục
• Lịch sửSửa đổi
• Lịch sử ban đầuSửa đổi
• Tiếp xúc với Hồi giáoSửa đổi
• Sự sụp đổSửa đổi
• Tại Việt NamSửa đổi
• Tại Campuchia và những nơi khácSửa đổi
• Video liên quan

B. Chân Lạp.

C. Cam-pu-chia.

D. Miên.

Mục lục

• 1 Tên gọi
• 2 Lịch sử
  • 2.1 Huyền thoại lập quốc
  • 2.2 Hưng thịnh
  • 2.3 Diệt vong
• 3 Văn hóa
  • 3.1 Trong thư tịch cổ
• 4 Di chỉ
  • 4.1 Di chỉ Gò Cây Thị ( Óc Eo )
  • 4.2 Di chỉ Gò Tháp
  • 4.3 Di chỉ Gò Thành
  • 4.4 Di chỉ Gò Cây Tung
• 5 Phù Nam và Chân Lạp
• 6 Bí ẩn về sự diệt vong
• 7 Quân chủ Phù Nam
• 8 Xem thêm
• 9 Chú thích
• 10 Tham khảo chính
• 11 Liên kết ngoài

Tên gọiSửa đổi

Được biết đến trong những ngôn từ thời nay của khu vực như thể វ ្ ន ំ Vnom ( Khmer ) hay នគរភ ្ Nokor Phnom ( Khmer ), ฟ ู นาน ( tiếng Thái ), tiếng Trung : 扶南 ; bính âm : Fúnán, tên gọi Phù Nam không được tìm thấy trong bất kể văn bản nào có nguồn gốc tại khu vực này trong thời kỳ đó, và người ta cũng không rõ người Phù Nam dùng tên gọi gì để nói tới chính thể của mình. Tên gọi Phù Nam trong tiếng Việt có lẽ rằng là phiên dịch từ tên gọi tiếng Trung, do tên gọi 扶南 Open trong những thư tịch Nước Trung Hoa khi diễn đạt về vương quốc này, và hầu hết những diễn đạt đó đa phần dựa trên báo cáo giải trình của hai sứ giả Trung Quốc là Khang Thái ( 康泰 ) và Chu Ứng ( 朱應 ) đã từng sống tại đây trong khoảng chừng giữa thế kỷ 3 cho vua Đông Ngô ở Nam Kinh .

Chung quanh tên gọi Phù Nam hiện vẫn còn nhiều tranh cãi. Ý kiến được nhiều người tán đồng, đó là Phù Nam do chữ Fou Nan mà ra (gọi theo cách phát âm của người Trung Hoa). Từ ngữ này xuất phát từ ngôn ngữ Môn-Khmer cổ: bnam hay vnam, mà ngày nay được đọc là phnom, có nghĩa là núi hoặc đồi.[1] Tuy nhiên, nhà nghiên cứu văn khắc Claude Jacques chỉ ra rằng diễn giải này dựa trên sự phiên âm sai từ tiếng Phạn parvatabùpála trong các văn khắc cổ như là tương đương với từ Khmer bnaṃ và đồng nhất hóa sai lệch vua Bhavavarman I đề cập trong các văn khắc này như là người chinh phục Phù Nam.[2] Jacques cũng đề xuất loại bỏ việc sử dụng tên gọi Funan trong các ngôn ngữ phương Tây và thay vì thế sử dụng các tên gọi như Bhavapura, Aninditapura, Shresthapura hay Vyadhapura, được biết đến từ các văn khắc đã từng được sử dụng vào thời gian đó để chỉ các đô thị trong khu vực và cung cấp ý tưởng chính xác hơn về địa lý của các khu vực Khmer cổ so với các tên gọi như Funan hay Zhenla (Chân Lạp), những tên gọi không được biết đến trong tiếng Khmer cổ.[3]

Theo tác giả Lương Ninh thì một danh từ chung chỉ núi non không hề là nguồn gốc của tên quốc gia, mà phải là cái khác, quý báu hơn : tên tộc người địa phương : Bnam. [ 4 ] Theo đó những vua Phù Nam là những người thuộc dòng Vua Núi – Kurung bnam. [ 5 ]Kinh đô của Phù Nam, theo sách Lương thư và Tân Đường thư là thành Đặc Mục ( 特牧 ). Học giả G. Coedes cho đó là phiên âm của từ trong tiếng Phạn là Vyadhapura ( pura : thành phố / kinh đô, Vyadha : người đi săn ), và thành này ở gần ngọn núi Ba Phnom ở làng Banam, thuộc tỉnh Prey Veng ( Campuchia ) thời nay. [ 1 ] [ 6 ] Ngược lại, một số ít tác giả như Paul Pelliot ( 1903 ), [ 7 ] P. Dupont ( 1955 ), L. Malleret ( 1962 ) không ưng ý thuyết đó, họ cho rằng kinh đô của Phù Nam hoàn toàn có thể là Angkor Borei do nhiều hiện vật khảo cổ có niên đại và phong thái Phù Nam tìm thấy ở đây. [ 8 ]

Lịch sửSửa đổi

Lịch sử Campuchia
Phù Nam (thế kỷ 1- 550)
Chân Lạp (550-802)
Đế quốc Khmer (802-1432)
Thời kỳ hậu Angkor (1432-1863)
Campuchia thuộc Pháp (1863-1946)
Campuchia thuộc Nhật (1945)
Vương quốc Campuchia (1946-1953)
Vương quốc Campuchia (1953-1970)
Cộng hòa Khmer (1970-1975)
Campuchia Dân chủ (1975-1979)
Cộng hòa Nhân dân Campuchia (1979-1989)
Liên minh chính phủ Kampuchea Dân chủ (1982-1992)
Nhà nước Campuchia (1989-1992)
Cơ quan chuyển tiếp Liên Hợp Quốc tại Campuchia (1992-1993)
Vương quốc Campuchia (1993-nay)

Huyền thoại lập quốcSửa đổi

Theo Khang thịnh sứ giả của Ngô Tôn Quyền thời Tam Quốc chép trong sách Phù Nam thổ tục thì ông vua tiên phong của nước Phù Nam, có lẽ rằng là một quý tộc người Ấn Độ hay là một tăng lữ Bà-la-môn tên là Hỗn Điền. [ 9 ] Một số học giả phương Tây cho rằng thần thoại cổ xưa Hỗn Điền là dị bản của truyền thuyết thần thoại Ấn Độ về Kaundinya. [ 10 ]Vương triều của Kaundinya sống sót khoảng chừng hơn 150 năm, trải qua 3 đời vua. Các thư tịch cổ của Trung Quốc phiên âm tên 3 vị vua này là Hỗn Điền, Hỗn Bàn Huống ( 127 – 217 ) và Hỗn Bàn Bàn ( 217 – 220 ). [ 10 ]

Hưng thịnhSửa đổi

Chân Lạp-Phù Nam, vào năm 600.
Chân Lạp-Phù Nam, vào năm 600 .Ngô Văn Doanh ( 2009 ) dẫn Lương thư cho biết rằng quốc vương ở đầu cuối của Vương triều Kaundinya làm vua được 3 năm thì mất. Một vị tướng của Phù Nam mà Lương thư của Trung Quốc phiên âm là Phạm Sư Mạn lên làm vua, lập ra Vương triều họ Phạm. Theo Lương thư, làm vua được 3 năm thì Phạm Sư Mạn mất. Con ông là Phạm Kim Sinh nối ngôi, làm vua được khoảng chừng 5 năm, đến năm 245 thì bị người anh họ tên Phạm Chiên giết chết để đoạt ngôi. Một người con khác của Phạm Sư Mạn là Phạm Trường đã nổi dậy lật đổ được Phạm Chiên, nhưng cũng lập tức bị tướng của Chiên là Phạm Tầm giết. Phạm Tầm lên làm vua. Phù Nam dưới Vương triều họ Phạm trở nên hùng mạnh. Phạm Sư Mạn đã đem quân đi chinh phạt được tới hơn 10 nước, lan rộng ra đáng kể chủ quyền lãnh thổ. Phạm Chiên đã thôi thúc quan hệ ngoại giao với Ấn Độ. Còn Phạm Tầm đã thôi thúc quan hệ ngoại giao với nhà Tấn ở Trung Quốc. Người Phù Nam đã có chữ viết, kiểu chữ viết có nguồn gốc Ấn Độ. [ 11 ]Cho đến giờ chưa phát hiện được tư liệu nào nói về thời kỳ tiếp sau Phạm Tầm. Các nhà khoa học cho rằng vào khoảng chừng giữa thế kỷ 4, quyền quản lý Phù Nam một lần nữa lại vào tay người Ấn Độ. Lương thư và Tấn thư có nhắc tới một người là Trúc Chiên Đàn đã triều cống Mục Đế. Các nhà khoa học sau này cho đó là người Ấn Độ tên là Chandan hoặc Chandana. [ 12 ]Đến đầu hoặc giữa thế kỷ 5, vẫn là người Ấn Độ nắm quyền quản lý Phù Nam. Lương thư cho biết một người Thiên Trúc là Kiều Trần Như mà những nhà khoa học sau này cho rằng đó hoàn toàn có thể là một người Brahman Ấn Độ cũng lại tên là Kaudinya đã biến hóa chính sách nhà nước Phù Nam sang theo kiểu Ấn Độ. [ 13 ] Kiều Trần Như ở ngôi khoảng chừng năm 470 đến 514, tự xưng là Người bảo vệ thánh kinh Vê đa. Vào thời kỳ này, nhiều thương gia Phù Nam sang kinh doanh ở Quảng Châu Trung Quốc ( Trung Quốc ). [ 14 ]Khi Kaundinya mất, con là Sri Indravarman ( Lương thư phiên âm là Trì Lê Đà Bạt Ma ) lên thay, và đã cho sứ sang triều cống Tống Văn Đế ( nhà Lưu Tống ) vào những năm 438, 453 và 438. Cũng theo Lương thư, thì năm 431 – 432, nước Lâm Ấp muốn đánh Giao Châu của người Việt, nên có nhu yếu vua Phù Nam giúp sức, nhưng Phù Nam đã phủ nhận .Khi Sri Indravarman mất, người nối ngôi là Jayavarman ( Lương thư phiên âm là Xà Gia Bạt Ma ). Jayavarman đã phái một nhà sư Ấn Độ tên Nagasena đem lễ vật sang Tặng vua Nam Tề năm 484, và nhu yếu nhà vua giúp mình đánh Lâm Ấp nhưng bị khước từ khéo. Các nhà khoa học đã phát hiện bia ký viết bằng chữ Phạn cho hay dưới thời Jayavarman Phù Nam đã kiến thiết xây dựng nhiều khu công trình thủy lợi, biến nhiều vùng đầm lầy to lớn ở hạ lưu sông Mê Kông thành những vùng đồng bằng phì nhiêu, phong phú. Năm 514, Jayavarman mất .Kế vị ngôi là Rudravarman ( Lương thư phiên âm là Lưu Đà Bạt Ma ), con cả của Jayavarman. Đây là ông vua sau cuối của Phù Nam. Vào năm 517 và 539, nhà vua đều có sai sứ sang Trung Quốc triều cống .

Diệt vongSửa đổi

Giữa thế kỷ 5, Chân Lạp nổi lên, chiếm thành Đặc Mục – kinh đô của Phù Nam, hợp nhất chủ quyền lãnh thổ Phù Nam với Chân Lạp. Nhà vua Phù Nam phải bỏ chạy và lập triều đình lưu vong tại Na Phất Na ( vùng Angkor Borei ). Phù Nam diệt vong .Sách Lược sử vùng đất Nam Bộ Nước Ta ( tr. 20 ) viết :
Sau một thời rực rỡ, đế quốc Phù Nam bắt đầu suy thoái vào cuối thế kỷ thứ 6. Nước Cát Miệt,[15] một thuộc quốc của Phù Nam, đến thế kỷ này đã nhanh chóng phát triển thành một vương quốc độc lập và hùng mạnh. Nhân sự suy yếu của Phù Nam, Chân Lạp đã tấn công và chiếm lấy một phần lãnh thổ (tương đương với vùng đất Nam Bộ ngày nay) của đế chế này vào đầu thế kỷ 7…Sau một thời rực rỡ tỏa nắng, đế quốc Phù Nam khởi đầu suy thoái và khủng hoảng vào cuối thế kỷ thứ 6. Nước Cát Miệt, [ 15 ] một thuộc quốc của Phù Nam, đến thế kỷ này đã nhanh gọn tăng trưởng thành một vương quốc độc lập và hùng mạnh. Nhân sự suy yếu của Phù Nam, Chân Lạp đã tiến công và chiếm lấy một phần chủ quyền lãnh thổ ( tương tự với vùng đất Nam Bộ thời nay ) của đế chế này vào đầu thế kỷ 7 …Sách Tùy thư chép tương tự như :
Nước Chân Lạp ở về phía Tây Nam nước Lâm Ấp, nguyên là một chư hầu của Phù Nam. Vua nước ấy là Ksatriya Citrasena đánh chiếm và tiêu diệt Phù Nam.[16]Nước Chân Lạp ở về phía Tây Nam nước Lâm Ấp, nguyên là một chư hầu của Phù Nam. Vua nước ấy là Ksatriya Citrasena đánh chiếm và hủy hoại Phù Nam. [ 16 ]Sách Tân Đường thư do Âu Dương Tu và Tống Ký biên soạn cũng đã cho biết đầu niên hiệu Trinh Quán nhà Đường ( 627 – 649 ) ; trong nước Phù Nam có biến hóa lớn. Nhà vua đóng đô ở thành Đặc Mục, thình lình bị nước Chân Lạp đánh chiếm, phải chạy trốn về Na Phất Na. [ 17 ]Căn cứ năm 627, sứ giả Phù Nam còn đến tiến cống nhà Đường, nên hoàn toàn có thể suy ra nước Phù Nam bị tàn phá phải sau năm này. [ 18 ]Sau khi Chân Lạp vượt mặt Phù Nam, trong sách Trung Quốc đã Open tên gọi Thủy Chân Lạp để chỉ phần chủ quyền lãnh thổ Phù Nam trên vùng đất Nam Bộ ( Nước Ta ) ; và cũng để phân biệt với vùng đất Lục Chân Lạp, tức là vùng đất gốc của Vương quốc Chân Lạp. [ 19 ]Mặc dầu chiếm đoạt được, nhưng trên trong thực tiễn, việc quản lý vùng chủ quyền lãnh thổ mới này so với Chân Lạp gặp rất nhiều khó khăn vất vả. Trước hết, với truyền thống cuội nguồn quen khai thác những vùng đất cao, dân số còn rất ít, người Khmer khi đó khó có năng lực tổ chức triển khai khai thác trên quy mô lớn một vùng đồng bằng mới bồi lấp, còn ngập nước và sình lầy. Hơn nữa, việc khai khẩn đất đai trên chủ quyền lãnh thổ của Lục Chân Lạp yên cầu rất nhiều thời hạn và công sức của con người. Việc quản lý xứ Thủy Chân Lạp thế cho nên vẫn phải giao cho những người thuộc dòng dõi Vua Phù Nam .Theo những tài liệu bi ký còn lại hoàn toàn có thể thấy rằng, vào thế kỷ thứ 8 tại vùng TT của Phù Nam trước kia vẫn còn sống sót một tiểu quốc tên là Aninditapura, do một người thuộc dòng dõi vua Phù Nam tên là Baladitya trị vì. Và khi Phù Nam tan rã là lúc nhiều vương quốc nhỏ ở Khu vực Đông Nam Á nổi lên thay thế sửa chữa vai trò đế quốc hàng hải của vương quốc này, mà điển hình nổi bật là vương quốc Srivijaya ở hòn đảo Sumatra và vương quốc Sailendra ở hòn đảo Java, thuộc Indonesia thời nay .Từ cuối thế kỷ 8, vương quốc Sailendra hùng mạnh đã lấn chiếm hàng loạt Thủy Chân Lạp đồng thời đưa Lục Chân Lạp vào vị trí chư hầu của mình, tới đầu thế kỷ 9, Sailendra suy yếu mới từ bỏ vùng đất Thủy Chân Lạp .

Mục lục

• 1 Lịch sử
  • 1.1 Lịch sử khởi đầu
  • 1.2 Tiếp xúc với Hồi giáo
  • 1.3 Sự sụp đổ
  • 1.4 Tại Nước Ta
  • 1.5 Tại Campuchia và những nơi khác
• 2 Dân số và cư trú
  • 2.1 Cư trú ở Nước Ta
  • 2.2 Cư trú ở Campuchia và những nơi khác

• 3

  Xem thêm: Thần Số Học Số 6

  Tôn giáo – Tín ngưỡng

• 4 Kinh tế
• 5 Tổ chức hội đồng
• 6 Hôn nhân mái ấm gia đình
• 7 Nhà cửa
• 8 Trang phục
  • 8.1 Trang phục nam
  • 8.2 Trang phục nữ
• 9 Người Chăm nổi tiếng
• 10 Xem thêm
• 11 Chú thích
• 12 Tham khảo
  • 12.1 Tiếng Việt
  • 12.2 Tiếng Anh và ngoại ngữ khác

Lịch sửSửa đổi

Xem thêm : Vương quốc Champa
Xem thêm : Lịch sử Chăm Pa
Chăm Pa (xanh lục) vào khoảng năm 1100
Chăm Pa ( xanh lục ) vào khoảng chừng năm 1100Người Chăm là một dân tộc bản địa đã từng có một vương quốc Chăm Pa độc lập trong lịch sử dân tộc, có nền văn hóa truyền thống tăng trưởng, và là hậu duệ của những dân cư nền văn hóa Sa Huỳnh thời kì đồ sắt. Ở Nước Ta, người Chăm có mối liên hệ thân thiện với những dân tộc bản địa nói những tiếng cùng thuộc ngữ tộc Mã Lai-Đa Đảo như người Gia Rai, người Ê Đê, người Ra Glai và người Chu Ru. Bên ngoài Nước Ta, người Chăm có quan hệ thân mật với người Mã Lai .Trong một thời hạn dài, những nhà nghiên cứu cho rằng người Chăm đã băng qua đường biển vào thiên niên kỷ tiên phong TCN từ Malaysia và Indonesia ( Sumatra và Borneo ), sau cuối định cư ở miền trung Nước Ta tân tiến .Do đó, người Chăm gốc có năng lực là người thừa kế của những nhà hàng quán ăn hải Nam Đảo từ Nam Á, những người có hoạt động giải trí chính là thương mại, vận tải đường bộ và có lẽ rằng cả cướp biển. Không hề hình thành một chính sách dân tộc bản địa nào để lại dấu vết trong những nguồn tài liệu viết, họ đã góp vốn đầu tư những cảng ở đầu những tuyến đường thương mại quan trọng nối Ấn Độ, Trung Quốc và những hòn đảo của Indonesia, sau đó, vào thế kỷ 2, họ xây dựng vương quốc Chăm Pa, rồi để Nước Ta từ từ chiếm lấy chủ quyền lãnh thổ .Các quy mô, niên đại di cư vẫn còn được tranh luận và người ta cho rằng người Chăm, nhóm dân tộc bản địa Nam Đảo duy nhất có nguồn gốc từ Nam Á, đến Khu vực Đông Nam Á bán đảo muộn hơn qua Borneo. Khu vực Đông Nam Á lục địa đã được cư trú trên những tuyến đường đi bộ bởi những thành viên của ngữ hệ Nam Á, ví dụ điển hình như người Môn và người Khmer khoảng chừng 5.000 năm trước. Người Chăm là những người đi biển thành công xuất sắc của người Nam Đảo từ nhiều thế kỷ đã đông dân cư và sớm thống trị vùng biển Khu vực Đông Nam Á. Những ghi chép sớm nhất được biết đến về sự hiện hữu của người Chăm ở Đông Dương có từ thế kỷ 2 SCN. Các TT dân cư xung quanh những cửa sông dọc theo bờ biển trấn áp xuất nhập khẩu của lục địa Khu vực Đông Nam Á, do đó thương mại hàng hải là thực chất của một nền kinh tế tài chính thịnh vượng .Văn học dân gian Chăm gồm có một lịch sử một thời phát minh sáng tạo, trong đó người sáng lập ra chính thể Chăm tiên phong là Thiên Y A Na. Xuất thân từ một nông dân nhã nhặn ở đâu đó trên dãy núi Đại An, tỉnh Khánh Hòa, những linh hồn đã tương hỗ bà khi bà đi du lịch Trung Quốc trên một khúc gỗ đàn hương trôi nổi, nơi bà kết hôn với một người đàn ông hoàng tộc và có hai người con. Cuối cùng, bà trở lại Chăm Pa để ” làm nhiều việc thiện trong việc trợ giúp người bệnh và người nghèo ” và ” một ngôi đền đã được dựng lên để vinh danh bà “, thời nay được biết đến là Tháp Po Nagar .

Lịch sử ban đầuSửa đổi

Người Chăm trang trí những ngôi đền của họ bằng những bức phù điêu bằng đá diễn đạt những vị thần như Garuda chiến đấu với Nāga ( thế kỷ 12-13 SCN ) .Người Chăm trang trí các ngôi đền của họ bằng những bức phù điêu bằng đá mô tả các vị thần như Garuda chiến đấu với Nāga từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 13 SCN
Người Chăm trang trí những ngôi đền của họ bằng những bức phù điêu bằng đá diễn đạt những vị thần như Garuda chiến đấu với Nāga từ thế kỷ 12 đến thế kỷ 13 SCNGiống như vô số những thực thể chính trị khác của Khu vực Đông Nam Á, những chính quốc Champa đã trải qua quy trình Ấn hóa kể từ thời kỳ sơ khai do hiệu quả của nhiều thế kỷ tương tác kinh tế tài chính – xã hội được đồng ý và trình làng những yếu tố văn hóa truyền thống và thể chế của Ấn Độ. Từ thế kỷ thứ 8 trở đi, người Hồi giáo từ những vùng như Gujarat mở màn Open ngày càng nhiều trong thương mại và luân chuyển của Ấn Độ. Các ý tưởng sáng tạo Hồi giáo đã trở thành một phần của làn sóng trao đổi to lớn, đi trên con đường giống như Ấn Độ giáo và Phật giáo nhiều thế kỷ trước. Người Chăm đã tiếp thu những ý tưởng sáng tạo này vào thế kỷ 11. Có thể thấy điều này trong kiến ​ ​ trúc của những ngôi đền Chăm, có những điểm tương đương với kiến ​ ​ trúc của những đền Angkor. Ad-Dimashqi viết vào năm 1325, ” quốc gia Champa … là nơi sinh sống của người Hồi giáo và những người sùng bái thần tượng. Đạo Hồi đến đó vào thời Caliph Uthman … và Ali, nhiều người Hồi giáo đã bị trục xuất bởi Umayyad và Hajjaj, bỏ trốn ở đó ” .Daoyi Zhilüe ghi lại rằng tại những cảng Chăm, phụ nữ Chăm thường kết hôn với những thương nhân Trung Quốc, những người tiếp tục quay lại với họ sau những chuyến đi kinh doanh. Một thương nhân Trung Quốc từ Tuyền Châu, Wang Yuanmao, kinh doanh thoáng rộng với Chăm Pa và kết hôn với một công chúa người Chăm .Thế kỷ 12, người Chăm đã chiến đấu với một loạt những cuộc cuộc chiến tranh với Đế quốc Khmer ở ​ ​ phía tây. Năm 1177, người Chăm và liên minh của họ mở cuộc tiến công từ Biển Hồ và đánh chiếm kinh đô Angkor của người Khmer. Tuy nhiên, vào năm 1181, họ đã bị vượt mặt bởi vua Khmer Jayavarman VII .

Tiếp xúc với Hồi giáoSửa đổi

Hình ảnh mô tả người Chăm trong cuốn bản thảo Boxer Codex từ năm 1590
Hình ảnh diễn đạt người Chăm trong cuốn bản thảo Boxer Codex từ năm 1590Hồi giáo đến với Chăm Pa lần tiên phong vào khoảng chừng thế kỷ 9, tuy nhiên, nó không trở nên quan trọng trong hội đồng người Chăm cho đến sau thế kỷ 11 .Người Chăm di cư đến Sulu được gọi là Orang Dampuan. Chăm Pa và Sulu thanh toán giao dịch thương mại với nhau, dẫn đến việc những thương gia người Chăm đến định cư ở Sulu, nơi họ được gọi là Orang Dampuan từ thế kỷ 1 đến thế kỷ 13. Những Orang Dampuan đã bị tàn sát bởi những người Sulu Buranun địa phương ghen tị do sự giàu sang của Orang Dampuan. Buranun sau đó bị Orang Dampuan tàn sát trả đũa. Thương mại hòa giải giữa Sulu và Orang Dampuan sau đó đã được Phục hồi. Người Yakans là hậu duệ của Orang Dampuan sống ở Taguima, người đã đến Sulu từ Chăm Pa. Sulu đảm nhiệm nền văn minh ở dạng Indic từ Orang Dampuan .Một số người Chăm cũng vượt biển sang bán đảo Mã Lai và ngay từ thế kỷ 15, một thuộc địa của người Chăm đã được xây dựng ở Malacca. Người Chăm chạm trán với Hồi giáo Sunni ở đó vì Vương quốc Hồi giáo Malacca đã chính thức là Hồi giáo từ năm 1414. Vua Chăm Pa sau đó trở thành liên minh củaVương quốc Hồi giáo Johor ; vào năm 1594, Champa đã gửi lực lượng quân sự chiến lược của mình để chiến đấu cùng với Johor chống lại sự chiếm đóng Malacca của người Bồ Đào Nha. Giữa năm 1607 và 1676, một trong những vị vua Chăm Pa đã cải sang đạo Hồi và nó trở thành một đặc thù nổi trội của xã hội Chăm. Người Chăm cũng sử dụng bảng vần âm Jawi .
Một người phụ nữ Chăm Hồi giáo ở Châu Đốc, Việt Nam
Một người phụ nữ Chăm Hồi giáo ở Châu Đốc, Nước TaCác ghi chép lịch sử dân tộc ở Indonesia cho thấy ảnh hưởng tác động của Nữ hoàng Dwarawati, một công chúa Hồi giáo đến từ vương quốc Chăm Pa, so với chồng của bà, Kertawijaya, vị vua thứ bảy của Đế chế Majapahit, đến nỗi hoàng gia của Đế chế Majapahit ở đầu cuối đã chuyển sang đạo Hồi, mà sau cuối đã dẫn đến sự quy đổi sang Hồi giáo của hàng loạt khu vực. Ngôi mộ của công chúa Chăm Pa hoàn toàn có thể được tìm thấy ở Trowulan, nơi đóng đô của Đế chế Majapahit. Trong Babad Tanah Jawii, người ta kể rằng vua Brawijaya V có một người vợ tên là Dewi Anarawati hay Dewi Dwarawat, một người con gái Hồi giáo của vua Chăm Pa. Người Chăm có quan hệ thương mại và văn hóa truyền thống ngặt nghèo với vương quốc hàng hải Srivijaya, và Majapahit sau đó ở Quần đảo Mã Lai .Một nhân vật quan trọng khác của Chăm Pa trong lịch sử dân tộc Hồi giáo ở Indonesia là Raden Rakhmathay hay Hoàng tử Rahma, người còn được gọi là Sunan Ampel, một trong những Wali Sanga ( Chín vị thánh ), người đã truyền bá đạo Hồi ở Java. Ông được xem như thể điểm trung tâm của Wali Sanga, do tại 1 số ít người trong số họ thực sự là hậu duệ của ông và / hoặc học trò của ông. Cha của ông làMaulana Malik Ibrahimm còn được gọi là Ibrahim as-Samarkandy ( ” Ibrahim Asmarakandi ” so với taingười Java ), và mẹ của ông là Dewi Candrawulan, một công chúa Chăm Pa cũng là em gái của Nữ hoàng Dwarawati. Sunan Ampel sinh ra ở Champa vào năm 1401 CN. Ông đến Java vào năm 1443 CN, để thăm dì là Hoàng hậu Dwarawati, một công chúa Chăm Pa, người đã kết hôn với Kertawijaya ( Brawijaya V ), vua của Đế chế Majapahit. Truyền thuyết địa phương nói rằng ông đã thiết kế xây dựng Nhà thờ Hồi giáo vĩ đại của Demak ( Masjid Agung Demak ) vào năm 1479 CN, nhưng những truyền thuyết thần thoại khác lại quy cho Sunan Kalijaga. Sunan Ampel qua đời ở Demak năm 1481 CN, nhưng được chôn cất tại Nhà thờ Hồi giáo Ampel ở Surabaya, Đông Java .

Sự sụp đổSửa đổi

Sự bành trướng can đảm và mạnh mẽ của người Việt vào năm 1720 dẫn đến sự thôn tính trọn vẹn của vương quốc Chăm Pa vốn đã bị suy yếu và ở đầu cuối vương quốc đã bị tan rã vào thế kỷ 19 bởi Hoàng đế Nước Ta Minh Mạng. Để đối phó, vị vua Hồi giáo sau cuối của Chăm Pa là Pô Chiên đã tập hợp dân chúng trong trong nước và chạy trốn xuống phía nam Campuchia, trong khi những người dọc theo bờ biển di cư đến Trengganu, Malaysia. Một nhóm nhỏ chạy về phía bắc đến hòn đảo Hải Nam của Trung Quốc, nơi ngày này họ được gọi là người Utsul. Nhà vua và những người tị nạn ở Campuchia sống rải rác trong những hội đồng trên lưu vực sông Mê Kông. Những người ở lại những tỉnh Nha Trang, Phan Rang, Phan Rí và Phan Thiết của miền Trung Nước Ta đã được hòa nhập vào chính thể Nước Ta. Các tỉnh của người Chăm dần bị chúa Nguyễn đánh chiếm .Sau khi Nước Ta xâm lược và chinh phục Chăm Pa, Campuchia đã phân phối nơi ẩn náu cho những người Chăm Hồi giáo trốn thoát khỏi sự lấn chiếm của Nước Ta .Năm 1832, Hoàng đế Nước Ta là Minh Mạng sát nhập phần chủ quyền lãnh thổ sau cuối của vương quốc Chăm Pa. Điều này dẫn đến việc thủ lĩnh Hồi giáo Chăm Katip Suma, người được giảng dạy ở Kelantan, công bố một cuộc thánh chiến chống lại người Việt. Người Việt sau đó được cho rằng đã cưỡng bức người Chăm theo đạo Hồi phải ăn thằn lằn và thịt lợn và người Chăm theo đạo Ấn Độ phải ăn thịt bò nhằm mục đích chống lại ý muốn trừng phạt của họ và đồng nhất họ với văn hóa truyền thống Nước Ta .Chiêm Thành (xanh lục) trong khoảng thế kỷ 12.

Tại Việt NamSửa đổi

Chiêm Thành ( xanh lục ) trong khoảng chừng thế kỷ 12 .

Trước thế kỷ 7, có một vương quốc tên Lâm Ấp của người Chăm, tồn tại từ năm Sơ Bình thứ 3 nhà Hán (192) đến năm Đại Nghiệp thứ 1 nhà Tùy (605). Sau năm 605, Lâm Ấp có nhiều thay đổi, đặc biệt là liên tục xây tháp Ân giáo và dựng bia tiếng Phạn, lịch sử bắt đầu được rõ ràng. Các tên gọi khác nhau của vương quốc này theo văn bia tiếng Phạn và tiếng Chăm cổ là Campapura, Campanagara, Nagara Campa, Nagar Cam. Còn sử sách Trung Quốc gọi là Lâm Ấp quốc, Hoàn Vương Quốc và Chiêm Thành quốc. Vương quốc này bắt đầu suy tàn từ đầu thế kỷ 15 sau cuộc can thiệp do quân đội nhà Minh trong thời vua Vĩnh Lạc Đế đối với ba triều đại là nhà Hậu Trần (Đại Việt), nhà Hồ (Đại Ngu) và triều đại Vijaya (Chiêm Thành).

Sau khi quân đội nhà Minh rút về, vương quốc Champa được hồi sinh nhưng chia thành những tiểu vương quốc : Tiểu vương quốc Vijaya ( Đồ Bàn : 1428 – 1471 ) và Tiểu vương quốc Panduranga ( Phan Rang : 1433 – 1832 ) .Tiểu vương quốc Vijaya bị quân đội Đại Việt tàn phá vào thời vua Thánh Tông nhà Lê để thôn tính đất đai vào năm Hồng Đức thứ 2 ( 1471 ). Năm đó, tiểu vương quốc Panduranga cũng trở thành chư hầu của Đại Việt. Năm Chính Hòa thứ ( 1693 ), Nguyễn Hữu Cảnh đã một lần chinh phục Tiểu vương quốc Panduranga, đổi tên Chiêm Thành quốc thành Thuận Thành trấn, rồi đổi Thuận Thành trấn thành Bình Thuận phủ. Tuy nhiên, năm 1694, trong khi Nguyễn Hữu Cảnh tây chinh đánh Campuchia, tướng người Chăm tên Ốc Nha Đạt và tướng người Thanh tên A Ban đã tập hợp được phần đông lực lượng người Chăm, nổi dậy và hủy hoại hàng loạt lực lượng chúa Nguyễn tại đây. Chúa Nguyễn Phúc Chu đã bất đắc dĩ phải cầu hòa với người Champa và được cho phép người Chăm phục sinh Thuận Thành trấn ( Khu tự trị Chăm Pa ). Hòa ước giữa chúa Nguyễn và Chăm Pa được ghi rõ trong ” Nghị định Ngũ điều ” vào năm Vĩnh Thạnh thứ 8 ( 1712 ) và được duy trì cho đến năm Minh Mạng thứ 13 ( 1832 ). Sau giải thể khu tự trị vào năm 1832, một số ít người Chăm liên minh với Lê Văn Khôi, nổi dậy để phục sinh Thuận Thành trấn nhưng kết thúc thất bại. Hậu duệ của vua Chăm Pa có Dụng Gạch ( Bo Gait, Bộ Gạch ), một vị hoàng tử anh hùng, giữ chức Phó quản trị Ủy ban hành chính lâm thời huyện Hòa Đa ( huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận thời nay ) đảm nhiệm khu vực miền núi sau Cách mạng tháng Tám .
Phù điêu mô tả thủy chiến giữa người Chăm và người Khmer ở đền Bayon.
Phù điêu diễn đạt thủy chiến giữa người Chăm và người Khmer ở đền Bayon .Chăm Pa thừa kế Lâm Ấp được xây dựng sau cuộc nổi dậy của một viên quan địa phương ( quan Công Tao ) tên là Khu Liên ( Kiu-lien ) chống lại chính quyền sở tại nhà Hán năm 192 tại huyện Tượng Lâm, thuộc Q. Nhật Nam ( ngày này là Huế ). Lãnh thổ của Chăm Pa ngày này thuộc thành phố Thành Phố Đà Nẵng và những tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Quảng Nam, Tỉnh Quảng Ngãi, Tỉnh Bình Định, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Bình Thuận, khu vực bắc tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu và vùng Tây Nguyên, tỉnh Salavan và 1 số ít nơi của Lào. Lâm Ấp chịu tác động ảnh hưởng lớn văn hóa truyền thống và tôn giáo Trung Quốc nhưng sau những đại chiến với vương quốc láng giềng Phù Nam, cũng như sự thôn tính chủ quyền lãnh thổ của vương quốc này vào thế kỷ 4, đã hòa trộn văn hóa truyền thống Ấn Độ. Theo văn bia tiếng Phạn tại Mỹ Sơn, vua Chăm Pa và vua Campuchia đều là hậu duệ của hoàng tử Asvattaman, một anh hùng lưu vong bạc mệnh trong sử thi Ấn Độ Mahabarata thuộc nhà Kuru. Riêng những vị chúa Panduranga thì thuộc dòng Pandu nên Champa ( Vijaya, thuộc nhà Kuru ) và Panduranga ( thuộc nhà Pandu ) vốn là hai vương quốc thù địch với nhau. Sử sách Trung Quốc luôn ghi rõ hai nước Chiêm Thành ( Chăm Pa ) và Tân Đồng Long ( Panduranga ) là hai vương quốc riêng .Lịch sử của vương quốc Champa là những cuộc xung đột với Trung Quốc, Đại Việt, Khmer và Mông Cổ, cũng như xung đột nội bộ. Chính là do những cuộc xung đột này mà Chăm Pa mất dần chủ quyền lãnh thổ vào tay Đại Việt, một vương quốc có tổ chức triển khai chính quyền sở tại và quân sự chiến lược tốt hơn. Chăm Pa trong quá khứ là một nước chư hầu của những triều đại phong kiến Trung Quốc và Đại Việt nhưng vẫn giữ được truyền thống văn hóa truyền thống và sự toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ. Người Chăm là những chiến binh giỏi đã sử dụng địa hình đồi núi để chiếm lợi thế. Năm Hồng Đức thứ 2 ( 1471 ), tiểu vương quốc Vijaya chịu tổn thất nặng nề trong đại chiến với Đại Việt dưới triều vua Lê Thánh Tông. Khoảng 60.000 quân Chăm bị giết và 30.000 quân bị bắt làm tù binh. Sau đó, tiểu vương quốc Panduranga liên tục sống sót dưới sự bảo trợ của chúa Nguyễn và vua Gia Long trong bốn đạo : đạo Panrang ( đạo Phan Rang tức tỉnh Ninh Thuận ), đạo Kraong ( đạo Long Hương hay đạo Liên Hương tức huyện Tuy Phong, tỉnh Bình Thuận ), đạo Parik ( đạo Phan Rí tức huyện Bắc Bình, tỉnh Bình Thuận ) và đạo Pạjai ( đạo Phố Hài, huyện Hàm Thuận Bắc – Hàm Thuận Nam – Hàm Tân và thành phố Phan Thiết, tỉnh Bình Thuận ). Đến thời vua Minh Mạng, Khu tự trị Thuận Thành đã bị xóa khỏi và trở thành phủ Ninh Thuận .

Tại Campuchia và những nơi khácSửa đổi

Tương tự như vương quốc của người Việt ở phía Bắc, người Chăm có lịch sử vẻ vang tiếp xúc và định cư truyền kiếp ở vương quốc Chân Lạp của người Khmer ở phía Nam. Tại Chân Lạp, từ lâu đã có hội đồng người gốc Mã Lai, Java sang sinh sống. Do tương đương trong ngôn từ và tôn giáo, người Chăm từ chủ quyền lãnh thổ Chăm Pa đã cộng cư với người gốc Mã Lai ở Chân Lạp .Năm 774, vương triều Sailendra ở hòn đảo Java, Indonesia mạnh lên đã tiến công vương quốc Chân Lạp, chiếm được kinh đô Sambhupura và đẩy quốc gia này tới hồi diệt vong. Đầu thế kỷ thứ 9, vua Khmer là Jayavarman II mới giải phóng được quốc gia, khởi đầu một đế chế hùng mạnh ở Khu vực Đông Nam Á là Đế quốc Khmer ( 802 – 1434 ) .Từ những năm 944 và 945, quân Khmer từ Angkor đã lấn chiếm khu vực Kauthara của người Chăm. [ 8 ] Năm 1080, quân đội Khmer lại tiến công Vijaya và những TT khác ở miền Bắc Chăm Pa. [ 9 ] Năm 1145, quân đội Khmer dưới sự chỉ huy của vua Suryavarman II, người đã kiến thiết xây dựng Angkor Wat, đã chiếm Vijaya và tàn phá những đền tháp ở Mỹ Sơn. Vua Khmer sau đó đã tiến công và chiếm hàng loạt miền Bắc Chăm Pa. [ 10 ] .Năm 1170, vua Chăm là Jaya Indravarman đã tiến đánh Khmer. Năm 1177, một lần nữa quân đội của nhà vua đã giật mình tiến công Hà Nội Thủ Đô Khmer là Yasodharapura từ những thuyền chiến đi ngược sông Mekong đến hồ lớn Tonle Sap ở Khmer. Quân Chăm đã chiếm Hà Nội Thủ Đô Khmer, giết vua Khmer, và mang về nhiều chiến lợi phẩm [ 11 ]. Vua Khmer là Jayavarman VII đã đẩy lùi quân Chăm ra khỏi vương quốc Khmer vào năm 1181. Và tới năm 1203, quân Khmer chiếm được kinh đô Vijaya và biến Chăm Pa trở lại thành một tỉnh của Angkor. Chăm Pa trọn vẹn mất độc lập cho đến năm 1220 [ 12 ]. Thất bại năm 1471 đã dẫn đến việc nhiều làn sóng người Chăm di cư sang Campuchia và những vương quốc khác như Malacca. Cộng đồng người Chăm và người Hồi giáo gốc Mã Lai, Java ở Campuchia nhờ đó mà ngày càng tăng thế lực. [ 13 ]Năm 1594, chúa Chăm là Po At đã gửi lực lượng sang giúp Sultan xứ Johor để tiến công quân Bồ Đào Nha ở Malacca [ 14 ]. Cùng lúc này, quân Ayutthaya một lần nữa vượt mặt Chân Lạp, tàn phá kinh đô Lovek. Các thế lực người Chăm, Mã Lai, Java và ngoại bang như Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hà Lan tranh nhau giành tác động ảnh hưởng tại Campuchia. Nhiều nhóm người gốc Chăm Mã Lai còn ám sát cả những vua Chân Lạp. [ 15 ]Từ năm 1642, tại Campuchia, một vị vua tên Nặc Ông Chân đổi sang Hồi giáo và xưng là Sultan Ibrahim ( 1642 – 1659 ). Nặc Ông Chân tin dùng và ưu tiên người Chăm Mã Lai, gây bất bình với người Khmer trong nước. Năm 1659, Nặc Ông Chân bị chúa Nguyễn đánh bại, một lượng lớn người Chăm và Mã Lai ở Chân Lạp bỏ chạy sang Ayutthaya tị nạn, tạo thành một hội đồng người gốc Chăm Pa ở Xiêm. Năm 1672, vua Chân Lạp là Chey Chetta III lại bị một nhóm Chăm Mã Lai sát hại. [ 16 ] [ 17 ]Năm 1692, chúa Nguyễn chinh phạt tiểu quốc Panduranga khiến một hoàng thân tên Po Chongchan ( Po Choncăin ) dẫn theo gia quyến và hơn 5.000 người Chăm bỏ sang Campuchia tị nạn. Những nhóm người này được Chính vương Chey Chettha IV cho định cư dọc xung quanh kinh đô Oudong, bên bờ sông Mê Kông. Người Chăm Mã Lai liên tục được triều đình Chân Lạp sử dụng làm quân binh hầu cận. [ 18 ] [ 19 ] Năm 1747, vua Chân Lạp là Chey Chettha VII ( 1709 – 1755 ) chống đối chúa Nguyễn và hay ức hiếp người Côn Man ( người Chăm, Mã Lai ). Năm 1755, Nguyễn Cư Trinh đón hơn 5.000 trai gái dân Côn Man về trú dưới chân núi Bà Đinh ( Bà Đen ). Từ đây đã ghi lại gia đoạn ” hồi hương ” của những nhóm người Chăm từ Chân Lạp về lại chủ quyền lãnh thổ Đàng Trong .Vào năm 1796, một thủ lĩnh người Chăm từng sống ở Kedah tên Tuan Phaow ( Đồng Phù, Toàn Phù ) cùng một tù trưởng khác là Tăng Mã, thừa dịp chúa Nguyễn bận công kích nhà Tây Sơn, xách động một cuộc bạo loạn nhằm mục đích khôi phục quyền tự trị trọn vẹn cho Panduranga, nhưng cũng bị Po Saong Nyung Ceng dẹp tan. Có quan điểm cho rằng Tuan Phaow trốn chạy sang Campuchia với tên Tuon Set Asmit và được vua Ang Eng thu dùng, cho làm tỉnh trưởng Tbong Khmum. [ 20 ] Tuan Phaow sau đó làm tới chức Tể tướng dưới triều vua Ang Chan II với tên gọi Chiêu Chùy [ 21 ] Tôn La Ca Đồng Phù ( Chauvea Talaha Tuon Pha ). Năm 1820, Đồng Phù bị phát hiện thân phận và bị triều đình nhà Nguyễn xử tử. [ 20 ] Tuy nhiên, xét theo Đại Nam thực lục và liệt truyện, Tuan Phaow hoàn toàn có thể không phải là vị Tể tướng gốc Chăm tên Tôn La Ca Đồng Phù thời vua Ang Chan II. Việc xử tử Đồng Phù là do Ang Chan II nhờ triều Nguyễn bắt giúp để trị tội đại nghịch vô đạo với vua Chân Lạp. [ 22 ] [ 23 ]Năm 1783, hai vị quan Chân Lạp là Ốc nha Nhum Rạch Bèn [ 24 ] ( Thượng thư bộ Hình ) và Ốc nha Cao La Hâm Sưu ( Suos ) [ 25 ] ( Thượng thư bộ Thủy Hải quân, Samdach Chau Phraya Kalahom ) từ nước Xiêm quay trở lại bắt và giết vị Chiêu Chùy ( Tể tướng ) thân Đàng Trong là Mô. Nhum Rạch Bèn sau đó lại xích míc và giết cả và Cao La Hâm Sưu. Hay tin Cao La Hâm Sưu bị giết, thủ lĩnh người Chăm Mã Lai ( Đồ Bà, Java ) là Toàn Sét [ 26 ] Cháu Voi Vuốt ( hoặc Doun Set từ tỉnh Tbong Khmum ) khởi loạn, tiến đánh Oudong, Nam Vang. Doun Set sau đó tự xưng thủ lĩnh ở Oudong và sắp xếp quân gốc Chăm Malay chốt giữ Chroy Changva và Phnom Penh. [ 27 ] Năm Giáp Dần ( 1784 ), Chao Phraya Abhaya Bhubet giết được Toàn Sét ( Doun Set ), viện binh hỗ trợ của Xiêm La quét sạch luôn bè đảng quân Đồ Bà. [ 28 ]Năm 1793, phiên vương Thuận Thành trấn là Po Tisuntiraidapuran ( Nam sử gọi là Nguyễn Văn Tá / 阮文佐 ) theo phe Tây Sơn bị Nguyễn Ánh vượt mặt. Một vị hoàng thân Chăm là Po Krei Brei ( Nguyễn Văn Chiêu ) đưa gia quyến bỏ sang tỉnh Tbong Khmum của Chân Lạp định cư. Lần này, người Chăm từ Nước Ta chạy sang Campuchia tị nạn rất đông. [ 29 ] Po Krei Brei được hội đồng Hồi giáo Tbong Khmum và Kampong Cham suy tôn là thủy tổ của mình. [ 30 ]

Năm 1794, vua Chân Lạp là Ang Eng lên ngôi và sau đó tin dùng các nhóm lính người Chăm Mã Lai. Một người Mã Lai tên Tuon Set Asmit (Tuon Pha, Tuen Phaow) được bổ nhiệm làm tỉnh trưởng Tbong Khmum.[31] Đến thời vua Ang Chan II, nhiều người gốc Chăm Mã Lai giữ chức cao trong triều đình Chân Lạp như Chiêu Chùy Tôn La Ca Đồng Phù (Chauvea Talaha Tuon Pha) giữ chức Tể tướng, Samdech Chau Ponhea Tei (Tham đích Tây, Tham đích Châu Bôn Nha) nắm quân đội.

Năm 1822, Chánh Chưởng ( Cơng Can-Po Chơn ), vị vua ở đầu cuối của Chăm Pa rời kinh đô Bal Canar ( Tịnh Mỹ – Phan Rí ) lưu vong tại Campuchia. [ 32 ]

Cuối năm Giáp Ngọ (1834), vua Chân Lạp Ang Chan II mất, không có con trai, quyền cai trị trong nước về tay các quan Trà Long[33] và La Kiên[34]. Người Chăm Mã Lai ở Chân Lạp được nhà Nguyễn tin dùng. Trương Minh Giảng và Lê Đại Cương cho sắp xếp quân đội để bảo hộ Chân Lạp, trong đó: lựa lấy thổ binh người Chàm (dòng dõi người Thuận Hoá), người Chà (dòng giống Chà Và cư trú đất Phiên)[35] xếp làm hai cơ An Man Nhất và An Man Nhị. Mỗi cơ mười đội, mỗi đội 50 người. Dùng người đầu mục là Hu Khiêm làm Suất cơ cơ An Man Nhất, Đỗ Cố làm Phó suất cơ, Tôn Ly làm Suất cơ cơ An Man Nhị, Hàn Ông làm Phó suất cơ. Sai họ chiêu tập cho đủ số, để phòng khi có việc sẽ trưng dụng. Tới năm 1835, khi lập Trấn Tây thành, nhà Nguyễn đặt quân Chăm Mã Lai làm ba cơ, Nhất, Nhị, Tam (dân Chàm 823 người làm cơ cơ An man Nhất và Nhị; dân Chà Và 223 người làm cơ An man Tam).[36] Ba cơ An Man này của người Chăm Mã Lai được nhà Nguyễn khen ngợi “chỉ biết hướng mộ triều đình, ra sức bắt giặc, trước sau sai phái, không khác lính Kinh”. Khen thưởng Cai đội cơ Nhất sung Quản cơ là Vũ Khiêm (Hu Khiêm), Cai đội cơ Nhị sung Quản cơ là Tôn Ly, đều thưởng thụ Phó quản cơ, thí sai Quản cơ, Chánh đội trưởng cơ Tam sung Phó quản cơ là Đào Kim thưởng thụ Cai đội, thí sai Phó quản cơ. Tuy nhiên, việc ưu ái người Chăm Mã Lai của nhà Nguyễn cũng khiến họ bị người Khmer bản địa nghi kỵ, ganh gét và xua đuổi.[36]

Cùng năm 1834, mùa đông, tháng 12, hơn 30 sách người Mán Chàm ở gần thành Quang Hoá thuộc Gia Định (nay là tỉnh Tây Ninh), tình nguyện xin phụ thuộc vào Đại Nam.[36]

Từ năm 1847, quân Nguyễn rút khỏi Chân Lạp, vua Ang Dương lên nắm quyền ở Campuhia. Năm Tự Đức thứ 2 ( 1849 ), người Chàm là Chàm Ôn, Chàm Núi trước đây bị thổ phỉ bắt hiếp xua dồn đi, nay mang gia quyến xin về châu Quang Hoá ( nay là Tây Ninh ) dựng nhà ở. Năm 1857, đầu mục người Chàm là Ả và Ôn ở hai xã Đông Tác, Tây Thành, phủ Tây Ninh thuộc Gia Định lại về lập ấp. [ 36 ]Năm 1858, 1 số ít cuộc nổi dậy nổ ra như người Khmer ở gần biên giới Tây Ninh và đặc biệt quan trọng là người Chăm Mã Lai ở Tbuong Kmoum. Người Chăm Mã Lai nổi dậy dưới sự lôi kéo của những thủ lĩnh Tuon-Him ( Tôn Hiên ), Tuon-Su ( Tôn Ca ? ) và Tuon-it ( Tôn Ích ). Hàng nghìn người Chăm Mã Lai chạy sang Châu Đốc tỵ nạn. [ 36 ] [ 37 ]