Bộ luật Hồng Đức là gì ? Lịch sử hình thành và tăng trưởng. Bố cục, nội dung của Bộ Quốc triều hình luật. Giá trị của Bộ Quốc triều hình luật .
Hoàn thiện mạng lưới hệ thống pháp lý luôn là nhu yếu cấp thiết của mỗi vương quốc trong công cuộc kiến thiết xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Để góp thêm phần xử lý trách nhiệm trên, cần nghiên cứu và điều tra tổng lực truyền thống lịch sử lịch sử dân tộc, trong đó có truyền thống cuội nguồn pháp lý của dân tộc bản địa, đặc biệt quan trọng là những quan điểm và kỹ thuật lập pháp của thế hệ cha ông ngàn đời nay. Trong đó, Bộ luật Hồng Đức được xem là tinh hoa vì tiềm ẩn nhiều giá trị văn minh của quốc gia và con người Nước Ta.
1. Bộ luật Hồng Đức là gì?
Luật Hồng Đức là tên gọi thông dụng của bộ Quốc triều hình luật hay Lê triều hình luật, là bộ luật chính thức của nhà nước Đại Việt thời Lê sơ hiện còn được lưu giữ đầy đủ. Do các bộ luật của các triều đại phong kiến Việt Nam đều có tên gọi là Quốc triều hình luật nên ở đây dùng tên gọi Luật Hồng Đức làm tên gọi cho bài mặc dù nó không phải là tên gọi chính thức.
Nó hoàn toàn có thể coi là bộ luật tổng hợp gồm có nhiều quy phạm pháp luật thuộc nhiều nghành pháp lý khác nhau như : Lĩnh vực luật hình sự, luật dân sự, luật tố tụng, luật hôn nhân-gia đình, luật hành chính, …
2. Lịch sử hình thành và phát triển:
Văn bản của bộ luật này là một trong những thư tịch cổ nhất hiện còn được tàng trữ tại Viện điều tra và nghiên cứu Hán-Nôm ( TP. Hà Nội ). Tại đây có hai bản in ván khắc đều có tên là Quốc triều hình luật. Ngoài ra còn có một bộ sách chép tay tuy có tên gọi là Lê triều hình luật, nhưng nội dung của nó lại là bản sao lại của Quốc triều hình luật ( thời Hậu Lê ) và chép vào thời hạn sau này.
Trong đó bản Quốc triều hình luật mang ký hiệu A.341 là bản in ván khắc hoàn chỉnh hơn cả và được coi là văn bản có giá trị nhất. Bộ luật trong sách này gồm 6 quyển, in ván khắc trên giấy bản, tổng cộng gồm 129 tờ đóng chung thành một cuốn. Sách không ghi tên tác giả, không có dấu hiệu niên đại soạn thảo hay niên đại in ấn và cũng không có lời tựa hoặc các chú dẫn khác. Bìa nguyên bản cuốn sách đã mất, được thay thế bằng một tờ bìa viết 4 chữ Hán là Quốc triều hình luật bằng bút lông. Nội dung của bộ luật này đã được Phan Huy Chú ghi chép lại trong phần Hình luật chí của Lịch triều hiến chương loại chí, nhưng thiếu so với cuốn sách này 143 điều trong tổng số 722 Điều.
Trong số 722 điều của Quốc triều Hình luật thì 200 điều phỏng theo luật nhà Đường, 17 điều phỏng theo luật nhà Minh. Ngoài ra có 178 điều chung đề tài nhưng Quốc triều Hình luật đưa ra một giải pháp khác những triều đại Trung Hoa. Đáng chú ý quan tâm nhất là có 328 điều không tương ứng với điều luật nào của Trung Quốc cả. Từ đầu thế kỷ 20, Quốc triều hình luật đã được khảo dịch sang tiếng Pháp. Đến năm 1956, nó mới được dịch sang quốc ngữ lần tiên phong ( bản dịch của Trường Đại học Luật khoa TP HCM do Lương Thần Cao Nãi Quang phiên âm, và dịch nghĩa, Nguyễn Sĩ Giác hiệu đính, Vũ Văn Mẫu viết lời tựa, nhà in Nguyễn Văn Của phát hành, Hồ Chí Minh, 1956 ). Gần đây, Viện Sử học Nước Ta đã dịch thuật lại cho chuẩn xác hơn. ( Nhà xuất bản Pháp lý, TP. Hà Nội – 1991 ).
Một số học giả Pháp, khi khảo dịch và nghiên cứu cho rằng nó có tên là Lê triều hình luật và nó là Lê triều điều luật được in năm 1777 (Cảnh Hưng thứ 38) mà Phan Huy Chú đã ghi lại trong Lịch triều hiến chương loại chí sau khi họ nghiên cứu thiên Hình luật chí trong cuốn sách này của ông cũng như bản chép tay của Quốc triều hình luật. Theo Vũ Văn Mẫu, Quốc triều hình luật được ban bố lần đầu tiên trong khoảng niên hiệu Hồng Đức (1470-1497) và có lẽ vào thời gian cuối của niên hiệu này. Ý kiến của Vũ Văn Mẫu chủ yếu dựa vào ý kiến của Phan Huy Chú viết về việc ban hành dưới thời Lê, bộ Hồng Đức hình luật và lời đề tựa của vua Gia Long triều Nguyễn cho bộ Hoàng Việt luật lệ, trong đó ông đánh giá rất cao bộ luật cổ này và gọi nó là bộ luật Hồng Đức.
Theo Viện Sử học Nước Ta, Quốc Triều hình luật được khởi thảo từ thời Lê Thái Tổ, sau đó liên tục được bổ trợ dưới những triều Lê Thái Tông và Lê Nhân Tông. Tới thời Lê Thánh Tông thì bộ luật được hoàn hảo. Các quan điểm này hầu hết dựa vào Đại Việt sử ký toàn thư với ghi chép là năm Thái Hòa thứ 7 ( 1449 ), vua Lê Nhân Tông đã bổ trợ thêm vào bộ hình luật chương điền sản gồm 14 điều. Ngoài ra, qua những sử sách khác và qua những lần in khắc ván ( với những điểm khác nhau về nội dung của những văn bản ), những bổ trợ và tên gọi những đơn vị chức năng hành chính ghi trong bộ luật v.v hoàn toàn có thể nhận thấy bộ luật này được soạn thảo, bổ trợ, hiệu đính qua nhiều đời vua triều Lê.
3. Bố cục Bộ luật Hồng Đức:
Trong quy trình thiết kế xây dựng nhà nước phong kiến TW tập quyền, nhà Lê đã lấy những quan điểm của nho giáo làm hệ tư tưởng, chỉ huy việc biên soạn, phát hành lao lý, nhằm mục đích thể chế hóa một nhà nước phong kiến Đại Việt, với truyền thống cuội nguồn nhân nghĩa, yêu nước, thương nòi, lấy dân làm gốc, chăm sóc đến đời sống của muôn dân. Đó là những yếu tố cơ bản chi phối việc soạn thảo văn bản pháp luật và bộc lộ ra rất đậm nét trong khắp những chương của bộ hình luật Lê triều, hay còn gọi là Luật Hồng Đức. Quốc triều hình luật trong cuốn sách A. 341 có 13 chương, ghi chép trong 6 quyển ( 5 quyển có 2 chương / quyển và 1 quyển có 3 chương ), gồm 722 điều. Ngoài ra, trước khi đi vào những chương và điều thì Quốc triều hình luật còn có những đồ biểu lao lý về những hạng để tang và tang phục, size và những hình cụ ( roi, trượng, gông, dây sắt v.v ). Bố trí đơn cử như sau : 1. Chương Danh lệ : 49 điều pháp luật về những yếu tố cơ bản có đặc thù chi phối nội dung những chương điều khác ( pháp luật về thập ác, ngũ hình, bát nghị, chuộc tội bằng tiền v.v ) 2. Chương Vệ cấm : 47 điều lao lý về việc bảo vệ cung cấm, kinh thành và những tội về cấm vệ. 3. Chương Vi chế : 144 điều pháp luật về hình phạt cho những hành vi sai lầm của quan lại, những tội về chức vụ. 4. Chương Quân chính : 43 điều lao lý về sự trừng phạt những hành vi sai lầm của tướng, sĩ, những tội quân sự chiến lược. 5. Chương Hộ hôn : 58 điều lao lý về hộ tịch, hộ khẩu, hôn nhân-gia đình và những tội phạm trong những nghành nghề dịch vụ này. 6. Chương Điền sản : 59 điều, trong đó 32 điều bắt đầu và 27 điều bổ trợ sau ( 14 điều về điền sản mới tăng thêm, 4 điều về luật hương hỏa, 9 điều về châm chước bổ trợ luật hương hỏa ) pháp luật về ruộng đất, thừa kế, hương hỏa và những tội phạm trong nghành nghề dịch vụ này. 7. Chương Thông gian : 10 điều pháp luật về những tội phạm tình dục. 8. Chương Đạo tặc : 54 điều pháp luật về những tội trộm cướp, giết người và một số ít tội chính trị như phản nước hại vua. 9. Chương Đấu tụng : 50 điều pháp luật về những nhóm tội đánh nhau ( ẩu đả ) và những tội vu cáo, lăng mạ v.v 10. Chương Trá ngụy : 38 điều pháp luật những tội trá hình, lừa dối. 11. Chương Tạp luật : 92 điều lao lý về những tội không thuộc những nhóm tội danh trên đây. 12. Chương Bộ vong : 13 điều lao lý về việc bắt tội phạm chạy trốn và những tội thuộc nghành nghề dịch vụ này. 13. Chương Đoán ngục : 65 điều lao lý về việc xử án, giam giữ can phạm và những tội phạm trong nghành nghề dịch vụ này. Hai chương cuối này đã có 1 số ít pháp luật về tố tụng, nhưng chưa hoàn hảo.
4. Nội dung của Bộ Quốc triều hình luật:
Bộ luật Hồng Đức được lưu lại đến ngày này gồm có 13 chương với 722 điều, nội dung cơ bản của bộ luật như sau : – Giữ cho quốc gia luôn ở thế phòng bị so với quan xâm lược quốc tế ; – Giữ nghiêm kỷ cương, phép nước ; – Chấn hưng nông nghiệp, coi nông nghiệp là nền tảng của sự không thay đổi kinh tế tài chính xã hội ; – Mở rộng giao lưu khuyến khích thương nghiệp lành mạnh ; – Bảo vệ quyền sở hữu gia tài của muôn dân, bảo vệ quyền hạn gia tài của dân chống lại sự đục khoét của quan lại sâu mọt ; – Khuyến khích nuôi dưỡng thuần phong mỹ tục ; – Bênh vực và bảo vệ quyền hạn phụ nữ ; – Chính sách hình sự nghiêm nhưng độ lượng.
a) Cách tân về tổ chức bộ máy chính quyền
Vua Lê Thánh Tông đã từng bước một thực thi những cải cách thâm thúy về hành chính, về quân sự chiến lược, và về pháp lý làm cho hoạt động giải trí của cỗ máy nhà nước được Phục hồi và ngày càng có hiệu lực hiện hành, đưa quốc gia đi dần vào thế không thay đổi và kế đó là tạo đà tăng trưởng đi lên một cách vững chãi. Về mặt hành chính, nhà Vua đã nhất quyết và kiên trì tái tạo cỗ máy chính quyền sở tại từ TW đến địa phương. Đời Trần chỉ có 4 bộ : Hình, Lại, Binh, Hộ. Đời vua Lê Lợi chỉ có 3 bộ : Lại, Lễ, Dân ( tức Hộ Bộ ). Nhà Lê tổ chức triển khai thành sáu bộ : Lại Bộ : Trông coi việc tuyển bổ, thăng thưởng và thăng quan tước ; Lễ Bộ : Trông coi việc đặt và thực thi những nghi lễ, tiệc yến, học tập thi tuyển, đúc ấn tín, cắt giữ người coi giữ Đình, Chùa, Miếu mạo ; Hộ Bộ : Trông coi việc làm ruộng đất, kinh tế tài chính, hộ khẩu, tô thuế kho tàng, thóc tiền và lương, bổng của quan, binh ; Binh Bộ : Trông coi việc binh chính, đặt quan trấn thủ nơi biên cảnh, tổ chức triển khai việc giữ gìn những nơi hiểm yếu và ứng phó những việc khẩn cấp ; Hình Bộ : Trông coi việc thi hành luật, lệnh, hành pháp, xét lại những việc tù, đày, kiện cáo ;
Công bộ: Trông coi việc xây dựng, sửa chữa cầu đường, cung điện thành trì và quản đốc thợ thuyền.
b) Giữ cho đất nước luôn ở thế phòng bị đối với quan xâm lược nước ngoài
Trong bộ luật Hồng Đức có nhiều điều pháp luật rõ nghĩa vụ và trách nhiệm bảo vệ đường biên giới, vùng biển, cửa quan. Các hành vi xâm phạm bảo mật an ninh và toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ bị trừng trị nghiêm khắc. Trong Bộ luật Hồng Đức có nhiều điều pháp luật rõ về việc xử phạt so với những hành vi ấy. Ví dụ : “ Người trốn qua cửa quan ra khỏi biên giới đi sang nước khác thì bị chém ” ( Điều 71 ) hoặc “ Những người bán ruộng đất ở bờ cõi cho người quốc tế thì bị chém ” ( Điều. 74 ). Vua Lê Thánh Tông còn phát hành những đạo dụ, những sắc chỉ lao lý việc kê khai, kiểm tra dân số của toàn vương quốc, đặt ra luật lệ về chính sách binh dịch mà ngày này tất cả chúng ta gọi là Nghĩa vụ quân sự chiến lược ; Đặt ra phép quân điền cùng với việc thiết kế xây dựng quân đội chính quy, thiện chiến làm cho quốc gia luôn ở trong thực trạng khá đầy đủ sức mạnh để đặt tan mọi mưu toan xâm lược
c) Giữ nghiêm kỷ cương phép nước
Người xưa có nói : “ Mọi sự rối loạn đều mở màn từ sự rối loạn về kỷ cương. Giữ nghiêm kỷ cương là phải giữ gìn từ những kỷ cương hàng ngày, từ những điều tưởng chừng như là li ti nhất. Kỷ cương li ti nhất không giữ được thì làm thế nào giữ nổi kỷ cương phép nước ”. Khi phát hành dụ : “ Hiệu định quan chế ”, nhà vua đã nói rõ : “ Từ nay con cháu ta nên biết thể chế này phát hành là do việc bất đắc dĩ. Một khi pháp độ đã định, nên kính giữ noi theo. Chớ có cậy mưu trí, bàn xằng triều trước mà sửa đổi làm cho pháp điển ngửa nghiêng để tự hãm vào điều bất hiếu. Kẻ làm bầy tôi giúp giập, cũng nên kính giữ phép thường, cố giúp mãi vua ngươi, khiến noi công trước, để mãi tránh khỏi tội lỗi. Bằng dám có dẫn xằng phép trước, luận càn đến một quan, đối một chức, chính thị là bầy tôi phản nghịch, làm rối loạn phép nước thì bị giết bỏ giữa chợ không thương, gia thuộc đều bị đầy ra nơi biên viễn để rõ cái tội làm tôi không trung, ngỏ hầu muôn đời sau biết đến cái ý sáng tạo lập pháp còn ngự ở đấy vậy ”. Vua Lê Thánh Tông đặc biệt quan trọng tôn vinh nghĩa vụ và trách nhiệm của quan lại. Ông nói : “ Các quan viên là những người gân guốc của xóm làng nhờ đó mà chính được phong tục. Vậy phải lấy lễ, nghĩa, liêm, sĩ mà dạy dân khiến cho dân xu thế về chữ nhân, chữ nhượng, bỏ hết lòng gian phi, để cho dân được định cư, lạc nghiệp, giàu sang đông đúc, mình cũng được tiếng là người trưởng giả trong làng ”.
d) Chấn hưng nông nghiệp, coi nông nghiệp là nền tảng của sự ổn định kinh tế xã hội
Dưới chính sách phong kiến, nông nghiệp là nền tảng của xã hội. Quả là đúng, khi Nhà Vua anh minh ấy, ngay từ ngày đầu lên trị vì đã lấy việc mở mang nông nghiệp làm trọng. Trước hết, trong việc cải cách hành chính, Nhà Vua đã đặt ra những cơ quan chuyên trách về việc chấn hưng nông nghiệp như đặt ra bốn cơ quan mới : Sở tầm tang chuyên chăm sóc khuyến khích việc trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa ; Sở thực thái chuyên lo việc trồng rau ; Sở điền mục chuyên lo việc chăn nuôi gia súc, gia cầm và Sở đồn điền chuyên lo việc ruộng đất. ông còn đặt thêm chức quan mới : Quan Hà đê để chăm sóc việc đắp đê, hộ đê, phòng chống bão lụt. Nhà vua Lê Thánh Tông đặc biệt quan trọng coi trọng việc đắp đập, tu sửa đê điều để đề phòng bão lụt. Trong Bộ luật Hồng Đức có hai điều lao lý khá tỷ mỉ về yếu tố này : “ Việc sửa đê những sông lớn mở màn từ ngày mồng 10 tháng giêng, người xã nào ở trong đường đê phải đến nhận phần đắp đê, hạn trong hai tháng đến ngày mồng 10 tháng 3 thì làm xong. Những đường đê mới đắp hạn trong 3 tháng phải đắp xong. Quan lộ phải năng đến xem xét, quan coi đê phải đốc thúc hàng ngày. Nếu không nỗ lực làm để quá hạn mà không xong thì quan lộ bị phạt, quan giám bị biếm. Quân lính và dân binh không theo thời hạn đến làm và không cần mẫn sửa đê, để quá hạn không xong thì bị trượng hoặc biếm ”.
đ) Mở rộng giao lưu khuyến khích thương nghiệp lành mạnh
Để tạo thuận tiên cho việc mua và bán, lẽ dĩ nhiên phải có nơi kinh doanh. Nhà Vua Lê Thánh Tông đã từng khuyến dụ những quan rằng : “ Trong dân gian hễ có dân là có chợ để lưu thông hàng hoá, mở đường thanh toán giao dịch cho dân. Các xã chưa có chợ hoàn toàn có thể lập thêm chợ mới. Những ngày họp chợ mới không được trùng hay trước ngày họp chợ cũ để tránh thực trạng tranh giành người mua của nhau ”. Có thể dưới thời Lê Thánh Tông những chợ được mở mang nhiều. ở những xã lớn hoặc mấy xã ở gần nhau thường có một chợ chung, họp hàng ngày. Trung tâm kinh doanh ở nông thôn còn lưu lại đến thời nay là những chợ phiên thường mở vào những ngày nhất định trong tháng. Chợ phiên là nơi mua và bán sầm uất, có nhiều loại sản phẩm nhất. Chính nhờ sự chăm sóc đến việc tăng trưởng thương nghiệp nên nền nông nghiệp đã tăng trưởng can đảm và mạnh mẽ. Các nghề bằng tay thủ công như : Dệt lụa, ươm tơ, dệt vải, nghề mộc, nghề chạm, nghề đúc đồng cũng tăng trưởng. Kinh đô Thăng Long 36 phố phường sầm uất, sinh động sống sót tăng trưởng đến tận thời nay, đã có lịch sử vẻ vang hình thành trên 500 năm – Nghĩa là từ thời hạn dưới triều vua Lê Thánh Tông. Phường Yên Thái làm giấy, Phường Nghi Tàm dệt vải lụa, P. Hà Tân nung vôi, P. Hàng Đào nhuộm điều, Phường Ngũ Xá đúc đồng và nhiều phường khác nữa mỗi khi nhắc đến tên đã là người Nước Ta, ai ai cũng đều lấy làm tự hào về những di sản của cha ông đẻ lại cho con cháu. Dưới thời trị vì của Vua Lê Thánh Tông hàng hoá từ kinh đô Thăng Long về những nơi TT kinh doanh những địa phương trong cả nước, luôn luôn sinh động xuôi ngược như những dòng suối cuộn chảy ngày đêm không khi nào ngừng.
e) Bảo vệ quyền sở hữu tài sản của công dân, trừng trị nghiêm khắc những hành vi ức hiếp, đục khoét dân lành của quan lại
Vua Lê Thánh Tông trong ý thức và hành vi của mình lại lấy dân làm quý. Ông chăm sóc rất chu đáo đến sự ấm no cho dân. Một trong những giải pháp hữu hiệu nhất là bằng cách cải cách pháp lý, bảo vệ quyền sở hữu ruộng đất, là cái quyền gốc cho việc thực thi những quyền tiếp theo bảo vệ quyền sống, quyền tự do, quyền mưu cầu niềm hạnh phúc cho người nông dân. Trong Bộ luật Hồng Đức đã có những điều luật pháp luật việc trừng phạt những hành vi vi phạm quyền chiếm hữu, quyền sử dụng và định đoạt ruộng đất của người nông dân như : Tranh giành đất đai trái với chúc thư ( đ. 354 ), nhận bừa ruộng đất của người khác ( đ. 344 ), hà hiếp, bức hại để mua ruộng đất của người khác ( đ. 355 ), tá điền cấy rẽ mà trở mặt ăn cướp ( đ. 356 ), xâm lấn bờ cõi ruộng đất, nhổ bỏ giới mốc ( đ. 357 ), chặt cây trong khu mộ địa của người khác ( đ. 358 ), cấy trộm vào phần đất, phần mộ của người khác, chôn cất trộm vào ruộng của người khác ( đ. 359 ), ruộng đất đang tranh chấp mà đánh người để gặt lấy lúa má ( đ. 360 ), cấy rẽ ruộng công hay tư, không báo cho chủ mà tự tiện đến gặt ( đ. 361 ), những nhà quyền quý và cao sang chiếm đoạt ruộng đất ao đầm của nhân dân, từ một mẫu trở lên thì xử tội phạt, từ năm mẫu trở lên thì xử tội biếm. Quan tam phẩm trở xuống thì xử tăng thêm hai bậc và phải bồi thường như luật định ( đ. 370 ). Bộ luật Hồng Đức còn có cả những điều lao lý nhằm mục đích bảo vệ quyền sở hữu ruộng đất cho trẻ nhỏ và người già như : “ Chồng chết con còn nhỏ, vợ tái giá mà bán điền sản của con ( Điều 377 ), cha mẹ còn sống mà bán trộm điền sản ( đ. 378 ), người trong họ tự tiện bán ruộng của đứa cháu mồ côi ( Điều 379 ) đều bị xử phạt ”.
f) Bênh vực và bảo vệ quyền lợi phụ nữ
Triều Lê là một triều đại trọng Nho giáo, tức là những lao lý khắc nghiệt của Nho giáo với người phụ nữ như “ tam tòng tứ đức ” được coi trọng. Tuy nhiên trong bộ luật đương thời của triều đình cũng có một số ít đIũu luật được coi là cải cách bảo vệ quyền lợi và nghĩa vụ người phụ nữ. Một số đIều luật lao lý : “ Phàm chồng đã bỏ lửng vợ năm tháng không đi lại ( vợ được trình với quan thường trực và quan xã làm chứng ) thì mất vợ. Nếu vợ đã có con thì hạn một năm. Vì việc quan đi xa thì không theo luật này. Nếu đã bỏ vợ mà lại ngăn cản người khác lấy vợ của mình thì phải tội biếm ( Điều 308 ) ”. Cùng với mục tiêu bênh vực phụ nữ, trong Bộ luật Hồng Đức còn có điều pháp luật rằng : “ Con gái hứa gả chồng mà chưa thành hôn nếu người con trai bị ác tật hay phạm tội hoặc phá tán gia tài thì được cho phép người con gái kêu quan mà trả lại đồ lễ. Nếu người con gái bị ác tật hay phạm tội thì không phải trả lại đồ lễ, trái luật bị phạt 80 trượng ( Điều 322 ) ” hoặc : “ Những nhà quyền thế mà ức hiếp để mà lấy con gái nhà lương dân, thì xử tội phạt biếm, hay đồ ( Điều 338 ) ”.
g) Khuyến khích nuôi dưỡng thuần phong mỹ tục
Trong Bộ luật Hồng Đức còn có những điều đặt ra với mục tiêu để bảo vệ thuần phong mỹ tục. Ví dụ : Để khuyến khích tình thương yêu đồng loại, đồng tộc, đồng bào trong Bộ luật Hồng Đức có pháp luật những điều luật như : “ Thôn, phường phải giúp sức kẻ ốm đau không nơi phụ thuộc, phải chôn cất những người chết đường ( đ. 294 ) ” ; “ Phải chăm nom người cô quả tàn tật không nơi phụ thuộc ( đ. 295 ), bắt được trẻ lạc phải báo quan ( đ. 604 ) ”, có người chết đường, dân thường trực phải chôn cất ( đ. 607 ).
h) Chính sách hình sự nghiêm nhưng độ lượng
Tính nghiêm minh trong chủ trương hình sự ở Bộ luật Hồng Đức trước hết được biểu lộ ở chỗ những tội ác nào được coi là tội nặng. Các tội được gọi là “ tội ác ” gồm có 10 loại : “ Thập ác ” gồm có : 1. Mưu phản là những tội xâm phạm đến bảo mật an ninh tổ quốc, đến vẹn toàn chủ quyền lãnh thổ vương quốc. 2. Mưu đại nghịch là những tội chống lại tính mạng con người, gia tài nhà vua. 3. Mưu chống đối là những tội làm gián điệp hoặc cấu kết với quốc tế chống lại tổ quốc. 4. ác nghịch là những tội đánh giết ông bà, cha mẹ, chú bác, cô dì, anh chị em ruột thịt … 5. Bất đạo là những tội bộc lộ tính đặc biệt quan trọng tàn ác, gian ác như giết 3 người trở lên một lúc, giết xong rồi lại chặt nạn nhân thành từng mảnh, dùng thuốc độc giết người. 6. Đại bất kính là những tội ăn trộm đồ thờ cúng trong lăng miếu của nhà vua, làm giả ấn tín nhà vua, thiếu cẩn trọng trong việc chăm nom thuốc thang, ẩm thực ăn uống và phục dịch những nhu yếu khác của nhà vua. 7. Bất hiếu là những tội tố cáo hoặc dùng lời lẽ để chửi mắng, bỏ đói, bỏ rét ông bà, cha mẹ, hoặc khi có tang ông bà cha mẹ lại không để tang mà nhởn nhơ đi dạo. 8. Bất mục là giết hoặc đem bán những người trong họ từ hàng phải để tang từ 3 tháng trở lên, đánh đập và tố cáo chồng. 9. Bất nghĩa là tội giết những quan chức trong hạt, học trò giết thầy học, chồng chết mà không cử ai ( để tang – chú thích của tác giả ) mà lại đi dạo, ăn mặc như thường. 10. Nổi loạn là những tội loạn luân. Như vậy theo chủ trương hình sự của nhà vua Lê Thánh Tông đã được bộc lộ trong Bộ luật Hồng Đức thì ngoài những tội xâm phạm đến bảo mật an ninh vương quốc, xâm phạm đến quyền hạn của Nhà Vua, thì những loại tội xâm phạm đến thuần phong mỹ tục như : Bất đạo, bất kính, bất hiếu, bất mục, bất nghĩa, loạn luân cũng được coi là những tội ác, thường bị xử phạt với hình thức cao nhất là tử hình.
5. Giá trị của Bộ Quốc triều hình luật:
Giống như những bộ luật phong kiến khác, luật Hồng Đức biểu lộ rõ thực chất giai cấp của nó. Mục tiêu số 1 của nó là để bảo vệ vương quyền, vị thế và quyền lợi và nghĩa vụ của giai cấp phong kiến, củng cố trật tự xã hội và mái ấm gia đình gia trưởng phong kiến. Nó là sự pháp điển hóa tư tưởng chính trị và đạo đức Nho giáo. Tuy vậy, không hề phủ nhận những điểm rực rỡ và văn minh của nó.
Điểm tiến bộ trong luật Hồng Đức là nó có một tiến khá căn bản trong việc cải thiện địa vị của người phụ nữ trong xã hội phong kiến. Vai trò của người phụ nữ đã được đề cao hơn rất nhiều so với các bộ luật đương thời trong khu vực. Nó cho thấy người vợ có quyền quản lý tài sản của gia đình (khi chồng chết) và họ có quyền thừa kế như nam giới.
Điểm thứ hai, là hình phạt cho phạm nhân nữ khi nào cũng thấp hơn so với phạm nhân nam. Ví dụ : Điều 1 lao lý trượng hình chỉ đàn ông phải chịu : “ Từ 60 cho đến 100 trượng, chia làm 5 bậc : 60 trượng, 70 trượng, 80 trượng, 90 trượng, 100 trượng, tuỳ theo tội mà thêm bớt. Xử tội này hoàn toàn có thể cùng với tội lưu, tội đồ, biếm chức, hoặc xử riêng chỉ đàn ông phải chịu. ” Điều 680 : “ Đàn bà phải tội tử hình trở xuống nếu đang có thai, thì phải để sinh đẻ sau 100 ngày mới đem hành hình. Nếu chưa sinh mà đem hành hình thì ngục quan bị xử biếm hai tư ; ngục quản bị đồ làm bản cục đinh. Dù đã sinh rồi, nhưng chưa đủ hạn một trăm ngày mà đem hành hình, thì ngục quan và ngục lại bị tội nhẹ hơn tội trên hai bậc. Nếu đã đủ 100 ngày mà không đem hành hình, thì ngục quan hay ngục lại bị tội biếm hay tội phạt ” .. Điểm thứ ba, nó biểu lộ chủ trương trọng nông của triều Lê. Bộ luật trừng phạt rất nặng những tội như phá hoại đê điều ( điều 596 ), chặt phá cây cối và lúa má của người khác ( điều 601 ), tự tiện giết trâu ngựa ( điều 580 ) v.v Những điều luật trong Quốc Triều Hình Luật đã xác lập nghĩa vụ và trách nhiệm của nhà nước trải qua nghĩa vụ và trách nhiệm của mạng lưới hệ thống quan lại nhằm mục đích bảo vệ đời sống tối thiểu của người nghèo khó trong xã hội ( Điều 294 ; Điều 9 Điểm thứ tư, luật Hồng Đức có nhiều pháp luật bộc lộ đặc thù nhân đạo, thể ho vệ dân thường. Ví dụ : Điều 17 Quốc Triều Hình Luật pháp luật : “ Khi phạm tội chưa già cả tàn tật, đến khi gàn tật mới bị phát hiện thì xử theo luật già cả tàn tật. Khi ở nơi bị đồ thì già cả tàn tật cũng thế. Khi còn nhỏ bé phạm tội luật lúc còn nhỏ ”. Quốc triều Hình Luật còn bộc lộ chủ trương khoan hồng so với người phạm tội tuy chưa bị phát hiện và tự thú trước ( trừ phạm tội thập ác hoặc giết người ). Điều 18 và điều 19 : “ Phàm ăn trộm tài vặt của người sau lại tự thú với người mất của thì cũng coi như là thú ởửa quan ”. Điều 21, 22, 23, 24 của Quốc Triều Hình Luật pháp luật cho chuộc tội bằng tiền ( trừ hình phạt đánh roi vì cho rằng đánh roi có đặc thù răn bảo dạy dỗ nên không phải cho chuộc ). Điểm thứ năm, luật Hồng Đức vừa tiếp thu có tinh lọc tư tưởng của Nho giáo vừa phát huy những phong tục tập quán tốt đẹp của dân tộc bản địa. Ví dụ : Điều 40 : “ Những người miền thượng du ( miền núi, miền đồng bào dân tộc bản địa ít người cư trú ) cùng phạm tội với nhau thì theo phong tục xứ ấy mà định tội. Những người thượng du phạm tội với người trung châu ( miền trung du và miền đồng bằng ) thì theo luật mà định tội. ”. Có thể nói đây là một trong những điều luật biểu lộ rõ nhất tính phát minh sáng tạo của nhà làm luật. Điểm mê hoặc của pháp luật này ở chỗ lao lý dù có hoàn bị đến đâu cũng không hề phủ nhận hoặc sửa chữa thay thế trọn vẹn vai trò của phong tục tập quán vốn dĩ đã sống sót lâu dài hơn trước cả khi có luật.
Source: https://wincat88.com
Category: BLOG
